Afgelopen tijd is er meermaals gewaarschuwd om geen vis en garnalen uit het oostelijke deel van de Westerschelde te consumeren: reden hiervoor is de grote vervuiling van de Westerschelde met PFAS. Het Zeeuwse Landschap is van mening dat de PFAS-lozingen zo spoedig mogelijk moeten worden gestopt.
Het PFAS-dossier is complex: PFAS is immers niet één specifieke stof. De afkorting staat voor poly- en perfluoralkylstoffen en is een verzamelnaam voor een grote groep chemische stoffen, zoals GenX, PFOA en PFOS, die van nature niet voorkomen in ons milieu. Deze stoffen hebben grote voordelen voor zowel de industrie als huishoudelijk gebruik, omdat ze water-, vuil- en vetafstotend zijn. Daarom worden ze al ruim zeventig jaar gemaakt en toegepast in een breed scala van producten die de gemiddelde Nederlander vaak gebruikt. Denk hierbij aan pannen met anti-aanbaklaag, bakpapier, buitensportkleding met Gore-Tex, post-its, pizzadozen, schoenspray, schoonmaakmiddelen en blusschuim. Een groot nadeel is echter dat deze stoffen niet of nauwelijks afbreken in het milieu en daardoor ophopen in mensen, dieren en planten.
Schadelijke effecten
Omdat er zoveel verschillende PFAS zijn (meer dan 6000), zijn lang niet alle effecten op mensen, dieren en planten bekend. Ook zijn er nog diverse onzekerheden over de gevolgen van de cocktail van vervuilende stoffen in het water, met naast PFAS onder andere ook zware metalen en PAK’s. Wel zijn er studies die laten zien dat bij hogere concentraties PFAS het immuunsysteem van mensen en dieren minder goed werkt, de leverfunctie kan afnemen, de groei wordt afgeremd en dat PFAS mogelijk kanker kan veroorzaken. Het is dus een stofgroep waar de mensheid zeer terughoudend mee om zou moeten gaan, ondanks alle voordelen die PFAS tegelijkertijd voor ons dagelijkse leven heeft. Dat is ook de reden dat Nederland zich in Europees verband hard maakt voor een productieverbod voor (niet-essentiële) PFAS.
Westerschelde
Wij delen de grote zorgen die er zijn over de hoge PFAS-concentraties in de Westerschelde, zowel voor de natuur als voor de volksgezondheid. In de Westerschelde is de concentratie PFAS ook echt vele malen hoger dan in de andere grote Nederlandse wateren. Dit werd pijnlijk duidelijk toen er zeer hoge PFAS-waarden bij een bot (een vissoort) uit het oostelijk deel van de Westerschelde werden gemeten. Deze waarden waren zo hoog dat er bij meer dan één maal per jaar bot eten uit het oostelijk deel van de Westerschelde al boven Europese risiconormen wordt gekomen. Voor de vervuiling van de Westerschelde werd gelijk gewezen naar 3M, een van de belangrijke lozers van PFAS, waarvan een fabriek in het Belgische Zwijndrecht staat die loost op de Schelde. Helaas is 3M niet de enige bron van PFAS in de Zeeuwse wateren. Ook door lozingen van diverse andere bedrijven komt PFAS in de Westerschelde, evenals vanuit rioolwaterzuiveringsinstallaties, zoals die bij Bath. Deze installaties zuiveren huishoudelijk én industrieel water uit Nederland, maar omdat PFAS moeilijk te verwijderen is, zit dat nog steeds in het geloosde water.
PFAS is overal
De PFAS in de Westerschelde blijft niet beperkt tot het buitendijkse gebied: waterdeeltjes met PFAS komen door opspatten en door de wind ook op de dijken en de gebieden langs de kust terecht. Zo bleek recentelijk dat langs de Westerscheldedijk bij Hansweert het PFAS-gehalte aan de zijde van de Westerschelde vier keer hoger was dan aan de landzijde. Hierbij moet worden opgemerkt dat door de brede toepassing PFAS sowieso overal wordt aangetroffen, ook omdat het vanuit de lucht op het land terechtkomt en in veel producten verwerkt is. Omdat PFAS niet afbreekt, is het van groot belang om verdere vervuiling van ons leefmilieu door PFAS zo snel mogelijk te stoppen. Tegelijkertijd moeten wij helaas leren leven met de bestaande PFAS, hoe onacceptabel dit ook voor ons klinkt vanuit zowel natuur als volksgezondheid. De vervuiling is immers al decennia aan de gang en de concentratie PFAS zal hooguit nog verdunnen. Wij hopen overigens wel dat innovatie leidt tot een manier om PFAS uit het systeem te verwijderen maar zien daar vooralsnog geen goede techniek voor. Daarom roepen wij op om op een zo kort mogelijke termijn te stoppen met het lozen en gebruiken van PFAS.
PFAS en de ontpoldering van de Hertogin Hedwigepolder
Vlaanderen en Nederland hebben in de Scheldeverdragen afspraken gemaakt over de toegankelijkheid van de Westerschelde. Ook zijn er harde afspraken gemaakt over de natuurwaarden van de Westerschelde en bijbehorende maatregelen om het natuurlijke systeem te herstellen. De ontpoldering van de Hedwigepolder is hier onlosmakelijk mee verbonden. Met het afgesproken pakket aan maatregelen krijgt de voor Europa zeldzame zoet-zoute getijdennatuur meer ruimte, waar bijzondere planten, vissen en (trek)vogels van profiteren. Vanwege de hoge concentratie PFAS in de Westerschelde zijn er regelmatig vragen gesteld hoe de ontpoldering van de Hertogin Hedwigepolder in dat licht gezien moet worden.
De al in het milieu terecht gekomen PFAS zijn helaas niet meer ongedaan te maken. Deze stoffen breken amper af. Hoe dan ook zal de PFAS die nu geloosd wordt, ergens terecht komen in het systeem van de Westerschelde en de daarmee verbonden omgeving. De Hedwigepolder zal de komende jaren met meer dan een meter ophogen (enkele centimeters per jaar). Het is de verwachting dat de PFAS-vervuiling steeds minder zal worden. Dat betekent dat schonere lagen de vervuilde lagen zullen bedekken.
Bovendien is de PFAS-vervuiling niet de enige factor die druk uitoefent op de natuur van de Westerschelde. Door onder andere de drie verdiepingen van de vaargeul, diverse inpolderingen uit het verleden én het afsluiten van de Braakman, waardoor het getij verder doordringt in het gebied, krijgt de natuur in de Westerschelde het steeds moeilijker. Hierdoor staat het voor Europa unieke meergeulenstelsel onder druk en verdwijnen de hierbij behorende waardevolle natuurwaarden nog steeds in rap tempo. Dit heeft er zelfs toe geleid dat het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur in 2005 de status ‘sense of urgency’ heeft toegekend aan de Westerschelde. Dit betekent concreet dat er snel werk gemaakt dient te worden van het natuurherstel om onherstelbare schade te voorkomen. Het Zeeuwse Landschap is daarom van mening dat op beide dossiers doorgepakt moet worden: het stopzetten van PFAS-lozingen én een krachtig natuurherstel.
Doorpakken
Het lozen van PFAS moet zo snel mogelijk stoppen om verdere vervuiling van het gebied tegen te gaan. Sterker nog, wij zijn van mening dat PFAS op Europees niveau moet worden aangepakt om te voorkomen dat de vervuiling van ons leefmilieu doorgaat. Hier wordt al aan gewerkt, maar dit kan nog jaren duren. Hiervoor liggen er diverse acties voor alle overheden, maar ook voor onder andere Het Zeeuwse Landschap. Wij blijven dit dossier volgen en ondernemen waar mogelijk actie. Tegelijkertijd beseffen wij ook dat de Westerschelde alleen weer toekomst heeft voor de natuur, de omwonenden én de gebruikers als ook wordt doorgepakt met het systeemherstel.
